عفاف و حجاب

عفت یک صفت فطری است و همه انسان ها فطرتاً عفیف هستند. با بررسی اجمالی آیات قرآن می توان دریافت که عفت ریشه فطری دارد و از بدو خلقت همراه او بوده است. قرآن درباره آدم و حوا می فرماید: هنگامی که شیطان آن دو را فریب داد، و از آن درخت خوردند، و زشتی هایشان آشکار گشت، از برگ درختان بهشت خود را پوشاندند.

امام خمینی (ره) با اشاره به فطری بودن عفت می فرماید:

عفت از فطریات بشر است و فحشا و بی حیایی بر خلاف فطرت انسان است.

شهید مطهری درباره فطری بودن عفت می فرماید:

چیزی که در وجدان انسان است، مسأله عفت است.

و از مجموع مطالب فوق می توان اذعان کرد که عفاف، امری فطری است.

عفت، نگاه داشتن نفس از چیزهایی است که حرام بوده یا انجام آن شایسته نیست و به تعبیر دیگر، عفت عبارت است از بازداشتن نفس و نگاه داشتن قوای شهوانی از محرمات و نوامیس مردم.[1]

راغب اصفهانی در معنای عفت می نویسد:

العِفَّة حُصُولُ حالةٍ لِلنَفس تَمتَنع بِها عَن غَلَبَة الشَّهوَة[2]

عفت یک حالت نفسانی است که مانع از تسلط شهوت و هوای نفسانی بر انسان می شود.

شهید مطهری (ره) در تعریف عفاف می فرماید:

عفت، حالتی نفسانی است به معنی رام بودن قوه شهوانی تحت حکومت عقل و ایمان.[3]

امام علی علیه السلام درباره حقیقت عفت می فرماید:

الصَّبْرُ عَنِ الشَّهْوَةِ عِفَّة[4]

عفت، مقاومت در برابر شهوت هاست.

و نیز می فرماید:

الْعَفَافُ زَهَادَة[5]

عفت، بی رغبتی نسبت به خواسته های نفسانی است.

به طور کلی می توان گفت عفت به معنای خود کنترلی، نظارت بر خویشتن، پرهیزکاری، احساس حضور در محضر خداوند و جلوگیری از طغیان نفس در ارتکاب به معاصی، در شئون مختلف وجودی انسان به ویژه در حیطه جنسی است. فردی که به چنین ارزش هایی پایبند باشد و آنها را در خود به صورت معقول و منطقی نهادینه کرده باشد از انحرافات اخلاقی به ویژه انحرافات جنسی در امان خواهد بود و به تبع آن از کمالات اخلاقی برخوردار خوهد شد. بنابراین عفیف به کسی گفته می شود که در برابر خواسته های نفسانی، از جمله کشش های جنسی، مقاومت نموده، خود را حفظ نماید.

حجاب ، در لغت به معنای مانع و پرده و پوشش آمده است. حجاب، به معنای پوشش اسلامی بانوان، دارای دو بعد ایجابی و سلبی است. بعد ایجابی آن، وجوب پوشش بدن و بعد سلبی آن، حرام بودن خودنمایی به نامحرم است و این دو بعد باید در کنار یکدیگر باشند؛ تا حجاب اسلامی محقق شود. گاهی، ممکن است یک بعد باشد ولی دیگری نباشد که در این صورت، نمی توان گفت که حجاب اسلامی محقق شده است.
اگر به معنای عام، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب بنامیم، حجاب می تواند اقسام متفاوتی داشته باشد، از جمله حجاب ذهنی، فکری و روحی، علاوه بر این، در قرآن از انواع دیگر حجاب که در رفتار خارجی انسان تجلی می کند، نام برده شده است، مثل حجاب و پوشش در نگاه که به مردان و زنان، در مواجهه با نامحرم توصیه شده است.
«جلابیب» جمع جلباب، به معنای مقنعه ای است که سر و گردن را می پوشاند. و یا پارچه ی بلندی است که تمام بدن و سر و گردن را می پوشاند. مرحوم امین الاسلام طبرسی، در «مجمع البیان» ، در ذیل آیه می نویسد، «جلباب» عبارت از روسری بلند است که هنگام خروج از خانه، زنان به وسیله ی آن، سر و صورت خود را می پوشانند … مقصود این است که با روپوشی که زن بر تن می کند، محل گریبان و گردن را بپوشاند. با توجه به معانی جلباب و از جمله، این معنی که پارچه ی بلندی برای پوشیدن تمام بدن و سر و گردن است، در معنای امروزی، می توان پوشش «چادر» را با «جلباب» همانند و مشابه در نظر گرفت و از آن جا که در این آیه، به طور مشخص به استفاده ی زنان و دختران از جلباب اشاره شده است، می توان نتیجه گرفت که طبق فرموده ی رهبر معظم انقلاب اسلامی، چادر به عنوان یک حجاب برتر مطرح شده است.
پوشش، معرف شخصیت و عفت زن مؤمن است و موجب می گردد که افراد لاابالی جرأت نکنند به او جسارت کرده و به دید شهوت و هوسرانی به او بنگرند. این آیه، بیان می دارد: زنان مؤمن برای این که مورد آزار افراد هرزه قرار نگیرند، به گونه ای خود را بپوشانند که زمینه ای برای بی حرمتی به آنها فراهم نگردد.
خداوند در این فرموده اش، ابتدا فلسفه ی حجاب را تبیین می کند و با تهدید و زور، دستور حجاب را مطرح نمی کند و سپس، به بیان الگوی عملی پوشش، یعنی جلباب که پوشش خاص آن زمان بوده است، اشاره می کند. در اینجا، می توان نتیجه گرفت که برای ایجاد فرهنگ حجاب و پوشش مناسب در جامعه، باید ابتدا پایه های اعتقادی و بینش افراد را نسبت به این موضوع، محکم کنیم و این، یعنی نهادینه سازی باورهای درست و فرهنگ سازی دقیق. بنابراین، تهدید و اجبار، هیچ گاه به عنوان اولین راهکار، اثر بخش نخواهد بود.
این آیه، به پیامبر فرموده است که ابتدا، به زنان و دختران خود و بعد، به زنان مؤمن بگو که حجاب را رعایت کنند. یعنی، در امر به معروف، اول از خودی ها و نزدیکان شروع کنیم، سپس به سراغ دیگران برویم. همچنین در احکام الهی ، تفاوتی میان همسران و دختران پیامبر، با دیگر زنان وجود ندارد . احکام دینی، باید مورد توجه و استفاده ی همه قرار گیرد.
هر پدیده ای، آثار و پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت. حجاب نیز، به عنوان یک راهکار عملی، آثار فردیو اجتماعی مختلفی را به دنبال خواهد داشت

.